किरात राईका (थर) माङलुङ, सामाई र पाछाहरू

आदिवासी राईहरूको थर र पाछाहरूको विकास यथार्थपरक छ । सुम्निमा र पारूहाङ्को सन्तानको रूपमा संसारभर फैलिएर रहेको किरातहरूको  एक अभिन्न शाखाको रूपमा फैलिएर रहेको किरात राईहरू जातको रूपमा एउटै भए पनि (थर) माङलुङ – पूर्खानाम÷त्यो वंशको पूख्र्यौली विशेषता बुझाउने गरी भनिने नाम, सामाई– वंशनाम÷मूल वंशलाई चिनाउने नाम र पाछा– वंश÷युवालाम्– बाबुको वंश विभिन्न रहेको पाइन्छ । किरात राई यायोक्खाको आजसम्मको अध्ययनले किरात राईहरूको थर जम्मा २९ र २९ सै थरीका भाषाहरू रहेकोमा हाल जिवीत रूपमा २८ भाषाहरू रहेको निम्न विवरणात्मक तथ्याङ्घमा देखिन्छ ।




१. आठपहरे         
२. कुलुङ                  
३. कोयु            
४. खालिङ
५. चाम्लिङ             
६. छिन्ताङ
७. छुलुङ
८. छिलिङ÷छ्यूलुङ
९. जेरङ
१०. तिलुङ      
    ११. थुलुङ            
१२. दुङमाली
१३. दुमी               
१४. नाछिरिङ   
१५. पाङ्तुवाली÷फाङ्दुवाली 
१६. पुमा        
१७. बान्तवा   
१८. बाहिङ                                                       
१९. बुङ्लावा÷साम     
२०. बेल्हारे             
    २१. मुगाली   
२२. मेवाहाङ÷नेवाहाङ
२३. लिङखिम
२४. लोहरूङ  
२५. वाम्बुले                       
२६. याम्फू               
२७. साम्पाङ्ग (साल्पाहाङ?)
२८. सोताङ
२९. चुक्वा÷पोहिङ (हाल लोप भैसकेको )

उपर्युक्त २९ थरीका किरात राईहरूलाई जनाउने शब्दहरूलाई थरको रूपमा लिइन्छ र हरेक थरीको आफ्नो सामाई र पाछाहरू रहेका छन् । सामाई भन्नाले किरात राईहरूको प्राचीन परिचय गराउने शब्द जसमा उनीहरूको परम्परागत पुख्यौली थलोबाट आएको र कसको सन्तान भन्ने अर्थलाई समेट्दछ । किरात राईहरु सामाई र पाछाको रूपमा हांगाबिंगा भई पैmलिएको पाइन्छ । किरात राईहरूको विभिन्न थर हुने भएकाले अहिले पनि नचिनेको तर राई जस्तै मानिस देखिएमा “तपाई राई हुनुहुन्छ ?” भनेर परिचय पाइसकेपछि पुनः “कुन थरीको राई हुनुहुन्छ ?” भनेर सोधिन्छ । त्यसपछि यदि आफ्नै थरीको रहेछ भने “कुन पाछा ?” भनेर सोधिन्छ । यदि पाछाबाट उनको परिचय स्पष्ट नभएमा पुनः सामाईबाट पाछा पत्ता लगाउने काम गरिन्छ । यत्तिमात्र होइन यसको प्रयोग  विवाह, कुल पित्रीपूजा, नयॉ अन्नबालीपूजा गर्दा समेत हुन्छ । तसर्थ किरात राईहरूलाई चिन्ने एउटा सर्वमान्य पद्धति भनेको उसको जात, थर, सामाई र पाछा हो भन्ने जान्नु पर्दछ ।